* * * * *

Гэтым тэкстам хацелася б адкрыць новую рубрыку на Літаратура.org — „Неабавязковыя чытаньні”, у якой можна было б дзяліцца ўражаньнямі ад прачытанага ды падказкамі і рэкамэндацыямі, што варта прачытаць, а што не.

Калі б я ні зайшоў у кнігарню Luxor на Вацлаўскім пляцы ў Празе, у галаву лезе тая самая думка: Нельга прачытаць нават сотай долі зь літаратуры, сваёй і перакладной, якую выдаюць чэхі. А чэхаў жа ўсяго 10 мільёнаў. Літаратуры пагражае сьмерць ад перасыці. Зашмат людзей піша, зашмат выдаўцоў выдае. Гэтага ўсяго немагчыма ахапіць. Немагчыма разабрацца, хто геній, а хто пад генія толькі косіць. Немагчыма прачытаць і параўнаць усё, што прапануюць на рынку. А выдаюць жа ня толькі чэхі, але і палякі, мадзяры ды бразыльцы, ня згадваючы японцаў з аўстралійцамі.

Галяктыка Гутэнбэрга, якая ўсё пашыраецца і пашыраецца бяз мэты і без мяжы. Чым шчыльней запаўняюцца паліцы гэтай бабілёнскай бібліятэкі, тым большы хаос у галовах чытацкай публікі. Немагчыма ўсё прачытаць, немагчыма ўсё асэнсаваць, немагчыма адчуць утульнасьць у штораз больш чужой прасторы друкаванага слова...

Перачытваць старых майстроў — бясьпечна, але неэканомна. Шкада часу, жыцьцё ж такое кароткае. Чытаць новых аўтараў насьлепа, без папярэдняй наводкі — больш авантурна і цікава, але таксама неэканомна. У большасьці выпадкаў вас жорстка падмануць — кароткім blurb на супэрвокладцы, у якім вам парэкамэндуюць аўтара як новую зорку на літаратурным небасхіле Румыніі або Нідэрляндаў, а ягоны твор як новы варыянт прыгодаў Дон Кіхота...

Давайце разам запальваць запалкі ў гэтай галяктычнай цемры і паведамляць адзін аднаму не пра тое, што мы прачыталі на супэрвокладцы або ў анатацыі зь нейкага выдавецкага каталёгу, а пра тое, што мы прачыталі паміж вокладкамі кніжкі, на якую не пашкадавалі грошай з свайго кашалька. І пра тое, чаго былі вартыя тыя грошы.

Вось я нядаўна прачытаў такую рэч: Jasutaka Cucui, „Peklo”, Odeon, 2009; 110 стар. Зь японскай на чэскую пераклала Anna Křivánková.

Тэрарысты выкрадаюць самалёт, самалёт зь нейкай прычыны падае ў акіян, і ўсе на борце паміраюць. І ўсе трапляюць у пекла. Уваход у пекла нагадвае тэрмінал сучаснага лётнішча, і гэтае пякельнае лётнішча вельмі ўжо падобнае на сапраўднае лётнішча ў жыцьці, аднак жа ўсе пасажыры разумеюць, што яны памерлі. У іх раптам прападаюць жаданьні, якія былі так істотныя ў жыцьці, усё становіцца для іх ganz egal. Гэта адзін зь некалькіх дзясяткаў эпізодаў у невялікай аб’ёмам кніжцы Цуцуі, у якім ён спрабуе абмаляваць фэномэн пекла.

Не зусім ясна, паводле якіх прынцыпаў і за што чалавек трапляе ў пекла. Магчыма, ніхто пра гэта адмыслова не вырашае, а ўсё адбываецца выпадкова. Але вось у згаданы тэрмінал на пякельным лётнішчы ўваходзяць адны японцы — іншыя нацыянальнасьці зь няшчаснага самалёта кудысьці выпарыліся. Значыць, Цуцуі паказвае нам японскае пекла (Heru). Іншыя народы, мабыць, маюць свае асобныя пеклы.

Пекла японцаў — гэта жыцьцё без багоў.

„Большасьць японцаў ня верыць у ніякага бога і ня мае нікога, не выключаючы ўласных бацькоў, хто ім мог бы паслужыць такім богам, таму як толькі яны атрымаюць хоць крыху ўлады, адразу паддаюцца ілюзіі, што яны самі амаль як багі. Гэтае пекла існуе хутчэй за ўсё дзеля таго, каб нам паказаць, што гэта сапраўды толькі ілюзія” — піша дзядзька, якога я раней не чытаў. Аказваецца, Ясутака Цуцуі (нар. 1934) напісаў ці ня трыццаць раманаў вось у такім больш-менш фантастычным ключы, і ці не пяцьдзясят зборнікаў эсэ і апавяданьняў. Гэта адзін з самых-самых японскіх пісьменьнікаў.

У японскім пекле можна падарожнічаць у часе, чытаць думкі іншага чалавека, а нават наведваць сьвет жывых (уваходзіць у сны жывых).

Пекла — гэта сьвет бяз мэты, без жаданьняў, і без кірунку.

Чалавеку ў японскім пекле няўцям, навошта яно існуе.

Вось кавалак прозы Цуцуі (by courtesy of Anna Křivánková):

„Саціка Ізумі і дагэтуль жыве ў доме, які купіў ёй муж. Пяць гадоў пасьля ягонай сьмерці памёр і яе каханак, і з таго часу мінула больш чым дваццаць гадоў. Але Саціка ўсё яшчэ сьніць абодвух. У пераважнай большасьці выпадкаў пра Такесі Уціда. Якраз цяпер яна сьпіць у спальні наверсе, калі яе будзіць хатні званок. У сьляпуча белым начным убраньні яна спускаецца па лесьвіцы долу, дзьверы дома адчыняюцца без ніводнага зыку, і ўваходзіць Такесі Ўціда. Чамусьці бяз мыліц. Не зьвяртаючы ўвагі на яе зьбянтэжанасьць, ён зьнімае плашч і кажа:

— Гэта было ўжо даўно, праўда? Тая ўрачыстасьць у гатэлі. Мы тады схаваліся ад твайго мужа ў садзе. Мы тады ўбачылі адно аднаго ўпершыню, тым ня менш мы добра разумеліся.

Такесі вешае плашч, ідзе па сходах наверх, а Саціка ня можа вырашыць, сон гэта ці сапраўднасьць. Прачынаньне ад сну ва ўласнай спальні зьбівае з панталыку. А званок каля дзьвярэй звоніць. Саціка прачынаецца. Ах, дык гэта быў толькі сон. Яна ўздыхае з палёгкай, ідзе па лесьвіцы долу, хатнія дзьверы адчыняюцца без ніводнага зыку, і ўваходзіць Такесі Ўціда. Гэта таксама сон? Не зьвяртаючы ўвагі на яе зьбянтэжанасьць, Такесі зьнімае плашч і кажа: "Гэта было ўжо даўно, праўда? Тая ўрачыстасьць у гатэлі. Мы тады схаваліся ад твайго мужа ў садзе. Мы тады ўбачылі адно аднаго ўпершыню, тым ня менш мы так добра разумеліся".

Ён вешае плашч і ідзе па сходах наверх.

— Ах, Такесі. Гэта сон, так? Гэта сон. Таму што ты ўжо мёртвы, ужо дваццаць пяць гадоў. Гэта быў выпадак. Або і не, якраз забойства. Але ўрэшце сказалі, што выпадак. Гэта сон, так? Таму што ты ўжо мёртвы дваццаць пяць гадоў.

— Саціка. Гэта ня сон.

Такесі Ўціда ўжо разьдзеўся і ўваходзіць у Саціка. Калі гэта ня сон, дык, значыць, праўда? Зьбітая з панталыку Саціка паддаецца рафінаванаму ўмельству Такесі і стогне. А муж? Муж! Муж цяпер у службовым падарожжы за мяжою. На аўкцыёне ў Парыжы. Не, дык ён жа загінуў, вяртаючыся дадому. Але гэта... гэта цяпер... яна не магла б адчуваць сябе так добра, калі б ён ня жыў. Не. Мой муж жывы. Якраз цяпер вяртаецца дахаты. Уваходзіць празь дзьверы.

— Цяпер ідзе па сходах наверх.

— Я ведаю.

— Ідзе па сходах наверх!

— Я гэта ведаю.

— Як гэта? Чаму?

— Таму што гэта здаралася ўжо колькі разоў.

Дык вось як яно. Гэта мне сьніцца не ўпершыню. Гэта ж сон, які мне сьніцца кожную ноч. Такесі не пускае Саціка. А яе муж стаіць у прачыненых дзьвярах. Але Такесі не пускае Саціка. А муж уваходіць у спальню.

— Дык вось як яно. Ужо колькі разоў я гэта бачыў, — Ёсімота Ізумі цяжка апускаецца на ўскрай ложка. — Але мне ж гэта ня сьнілася.

— Здароў, Ізумі.

— Здароў, шэф.”

У кніжцы Цуцуі наогул сьмешна. Але часам і мароз прабягае па скуры. І хочацца дачытаць кніжку да канца. А канец у „Пекле” — клясны.

У маім рэйтынгу неабавязковых чытаньняў — ад адной да пяці зорак — я даю „Пеклу” ўсе пяць.