1

Тае раніцы Гаспадар падняўся вельмі рана.

Празь цьмяныя круглыя шыбы ў пакой прабівалася зеленкавата-шэрае сьвятло. Было яшчэ цёмна, і Гаспадар запаліў сьвечку ў медзяной абсадзе.

Натужліва кашляючы, ён надзеў чырвоную камізэльку і сінія штаны. Пасля ён абуўся і нацягнуў чорны, што даставаў аж да зямлі, сурдут. Ён нахіліўся, каб зашпіліць чаравікі, і зайшоўся задушлівым кашлем.

Гаспадар уздыхнуў, узяў ружанец і пачаў перабіраць між пальцаў круглыя чорныя пацеркі, бязгучна варушачы вуснамі.

Попі ляжаў на сваёй посьцілцы і сачыў за Гаспадаром рудымі вільготнымі вачыма. Ён ведаў пах тых пацерак. У ім было нешта прытарна-даўкае, і ён не падабаўся Попі. Дый Гаспадароў твар, калі той перабіраў ружанец, быў заўсёды нудлівы і журботны.

Гаспадар маўчаў і неадрыўна глядзеў на полымя сьвечкі. Яго белая, як сьнег, галава схілілася наперад, сашчэпленыя пальцы дрыжалі. Абгарэлы кнот пачаў дыміць, але Гаспадар не зважаў на гэта.

Апошнім часам ён увогуле быў дзіўны. Ён вяртаўся дадому позна ўначы, сядаў перад сьвечкай, адломваў хлеба, але забываўся яго зьесьці, трымаў кавалак у руцэ і гаварыў сам з сабою.

Начамі Попі чуў, як Гаспадар цяжка ўздыхае праз сон. Тады ён уставаў і падыходзіў да Гаспадара. Ён віляў хвастом, лізаў Гаспадару руку і ўсяляк спрабаваў яго суцешыць. Але Гаспадар нічога ня чуў.

Відаць, ён сьніў нешта страшнае, як і Попі, якому часам мроіліся невядомыя вуліцы, поўныя чужых злых сабакаў.

Гаспадар уздыхнуў яшчэ раз, устаў, надзеў шапку зь вялікім гузікам на макаўцы, задзьмуў сьвечку, прысеў перад Попі і паляпаў яму па сьпіне.

«Ну, ну, ну», - ласкава вымавіў ён і пагладзіў сабаку па аксамітнай галаве. Попі пацягнуўся ў яго пад рукой, павіляў хвастом, пазяхнуў і выцягнуў даўгі язык.

Які ўсё ж добры быў Гаспадар, калі ён сядзеў вось так перад ім, а чорны сурдут складкамі зьбіраўся на падлозе! У ранішнім сутоньні Попі ледзьве бачыў яго цёплую ўсьмешку.

Тады Гаспадар устаў і пайшоў у кут, дзе стаяла вялікая клетка Хуху. Ну чаго ён ідзе да яго! - зайздросна падумаў Попі і, віляючы хвастом, пабег за Гаспадаром.

Але Гаспадар нічога Хуху ня даў, чаго спачатку баяўся Попі. Ён толькі пагрозьліва паківаў яму пальцам і сказаў з дакорам: «Ну-ну, глядзі ў мяне!»

Хуху толькі што прачнуўся. Ён быў заспаны і, відаць, зьмёрз. Ён цёрся плячом аб пруты клеткі і трымаўся рукою за патыліцу. На Гаспадарову пагрозу ён толькі буркнуў гарлавым голасам.

Гаспадар павярнуўся. Абагнаўшы яго, Попі падбег да кошыка, зь якім Гаспадар хадзіў на рынак і які вісеў на сьцяне, але Гаспадар не зьвярнуў на яго ўвагі. Панурыўшы галаву, ён пайшоў да дзьвярэй.

Звонку трошкі пасьвятлела. Праз расчыненыя дзьверы віднеўся мур, тонкая вежа, а за ёю зялёнае неба.

Перад самым носам у Попі Гаспадар зачыніў дзьверы. Ён чуў, як Гаспадар павольна прайшоў праз двор, адамкнуў весьніцы і зноў замкнуў. Тады ўсё сьціхла.

Нейкую хвіліну Попі сядзеў каля адчыненых дзьвярэй, нахіліўшы галаву ўбок, і слухаў. Але болей ён нічога не пачуў і вярнуўся на сваё месца.

Сёньня ён не прынясе мяса, расчаравана падумаў Попі. Ён ужо колькі дзён не прыносіў мяса. Але чаму? Яму ж так лёгка гэта зрабіць.

Бяз пэўнай мэты ён некалькі разоў абышоў пакой. Яго кіпцюры ціха стукалі па клятчастай падлозе. Доўгі хвост і востры нос амаль валачыліся па зямлі.

Было яшчэ так цёмна, што ён спатыкаўся і біўся аб розныя рэчы сваімі крывымі каленямі. Чуўся пах старой скуры і мэблі. Але апроч гэтага паўсюль яшчэ трымаўся прыязны пах, што нагадваў пра Гаспадара.

Было яшчэ занадта цёмна, халодна і нудліва, каб сядзець і чакаць Гаспадара. Попі вярнуўся на сваю посьцілку і скруціўся клубочкам. Было так добра ляжаць, грэцца, драмаць і марыць.

Цяпер Гаспадар ідзе па вуліцах, думаў ён. Шмат вуліц, шмат дамоў і гаспадароў. Але ніводзін зь іх ня быў такі добры, як гэты дом і гэты гаспадар.

Ён расплюшчыў адно вока і паглядзеў угору. Звонку яшчэ болей разьвіднела. Два рады цьмяных шыбін паружавелі. На падлогу леглі цені.

Мой гаспадар лепшы, чым любы іншы, падумаў Попі і заплюшчыў вочы. Яго мудрасьць ня мае межаў. Ён выходзіць з пустым кошыкам, а вяртаецца з кошыкам, поўным мяса. Ніхто, акрамя Гаспадара, так ня можа!

Попі зноў расплюшчыў вочы. Разьвіднела яшчэ болей. У пакоі стала так сьветла, што пад стольлю ўжо было відно чучала кракадзіла, даўгое і чорнае, з раскірэчанымі лапамі і разяўленай пашчай. Але Попі ведаў, што кракадзіл нежывы. І, супакоіўшыся, зноў заплюшчыў вочы.

Хіба ж ня бачыў ён іншых гаспадароў! - падумаў Попі. Гаспадар часам браў яго з сабой. Іх было безьліч на вуліцах і рынках. Але ўсе яны былі такія злыя, што Гаспадар мусіў трымаць Попі на ланцужку.

І адкуль яму дастаўся такі добры Гаспадар? - падумаў ён. Ён сам быў добры, таму і ягоны Гаспадар быў добры. Ён яго заслужыў. А ў злых вулічных сабакаў былі свае злыя вулічныя гаспадары.

Як ён сам сюды трапіў? Пра сваё мінулае ён ня ведаў нічога. Яму здавалася, што ён быў заўсёды. Але нейкі чорны мур хаваў ад Попі пачаткі яго існаваньня.

Ён не заўважаў, як рос. Наўрад ці ён памятаў, што некалі ягоныя лапы былі мякчэйшыя, а хрыбет гнутчэйшы.

Гэта было тады, калі сьвет быў такі сьмешны, што ён ня мог адрозніць рэчаў ад жывых істотаў і віляў хвастом перад мэбляй. Якія далёкія, неаглядна далёкія часы!

Было так добра думаць і марыць. Гэтаксама добра, як жыць, ці нават яшчэ лепей. Бо ў марах Гаспадар заўсёды быў добры да яго і злы да Хуху, і ежа ніколі не канчалася.

Раптам ён прачнуўся - яго ўкусіла блыха. Ён сярдзіта куснуў поўсьць на сьпіне, пасьля выцягнуўся і пазяхнуў.

Праспаў ён доўга. Пакой быў поўны залатога сьвятла. Верхняе акно з шасьцю шыбінамі ў алавяных рамах было расчыненае. На двары цвыркалі вераб'і.

Попі пару разоў абышоў пакой, панюхаў падлогу і паветра, падышоў да дзвярэй і вырашыў, што Гаспадар яшчэ не вярнуўся. Ён затрымаўся надоўга. Попі ўсё хадзіў, апусьціўшы востры нос да падлогі. Здавалася, што ня лапы несьлі галаву, а галава вяла лапы. Ён зайшоў у кут, дзе панавалі пахі скрыні з посудам, але штораніцы ў іх было нешта новае і павучальнае. Дзіўна, што падобныя звонку рэчы былі з натуры сваёй вельмі розныя.

Са скрыні пахлі алавяныя талеркі і збаны. Каля печы пахлі дуда, абцугі, кавальскі мех і два вялікія піўныя куфлі - кожны па-свойму. Кнігі пахлі скурай, мольлю і жыдамі.

Але ўсё ж найсмачнейшыя пахі даляталі з кухні. І Попі, прынюхваючыся, пабег туды. Толькі доўгі хвост мільгануў, як зьмяя, у прачыненых дзьвярах.

Гэта быў высокі і вузкі пакой, пасярод якога стаяла чатырохкутная печ. Над ёй узвышаўся шырокі ўнізе і звужаны ўгары комін. У печы чарнелі жалезныя трыножнікі, патэльні і закураныя ражны.

Попі падняў пысу і паварушыў вільготнымі ноздрамі. Праз дымацяг з даху сюды таксама даносілася вераб'інае цвырканьне.

І яшчэ тут было шмат бескарысных пахаў, якія ня значылі ежы, дый увогуле нічога. Тут Гаспадар плавіў волава і медзь, а таксама варыў нейкія поліўкі, якіх і сам ня еў, і іншым не прапаноўваў.

І яшчэ тут былі зялёныя рэторты, дзежкі, штофы, алавяныя бутэлькі, маленькія патэльні з доўгімі дзяржальнамі і іншыя жалезныя прадметы.

Але сям-там з-пад накрыўкі гаршчочка ліўся пяшчотны пах сыру, тлушчу ці мяса. З кухоннага стала цяклі такія чароўныя пахі, што ноздры ў Попі задрыжалі, а сэрца шалёна забілася.

Раптам ён пачуў пах зямлі, травы і вады: у вялікім плеценым кашы, што стаяў у куце, ляжалі грудам гарбузы, дыні, капуста, артышокі, морква і таматы.

Попі зрабілася млосна, і ён выйшаў з кухні. Ён спыніўся пасярод пакоя, быццам спрабуючы згадаць нешта забытае.

Раптам Хуху заварушыўся ў клетцы, і тады Попі згадаў тое, пра што забыўся: Гаспадара не было дома.

Хуху заварушыўся зноў, і Попі адразу прыйшла ў галаву другая думка: а можа, Гаспадар у заднім пакоі, сьпіць ці сядзіць за сталом і маўчыць? І ён пайшоў туды.

Вокны ў гэтым пакоі былі зусім іншыя, чым у папярэднім. Шырокі праём займалі шматкаляровыя, рознай велічыні і рознай формы маленькія шыбінкі ў алавяных рамах.

Калі ярка сьвяціла сонца, сьвятло падала сіне-ліловымі, аліўкава-зялёнымі і кашанільна-чырвонымі лапікамі на падлогу, сьцены і мэблю. А ў гэтых лапіках можна было ўбачыць чалавечыя галовы, ягняткі, кветкі і зоркі.

Вечарамі Попі прыходзіў сюды пагрэцца. Кожны лапік, залежна ад колеру, грэў па-свойму. Попі паднімаў пысу і, прыжмурыўшы вочы, глядзеў на шкло. Яму здавалася, што кожны колер нават пахне па-свойму.

У адным куце стаяў Гаспадароў ложак пад чырвоным балдахінам, з якога зьвісалі пыльныя вяроўкі з кутасамі на канцах. Уся астатняя частка пакоя была заваленая мэбляй.

Тут усё ляжала грудам, так што не было куды ступіць: шафы з мазаічнымі дзьверцамі, крэслы, абабітыя скурай, старыя гадзіньнікі, што паказвалі гадзіны, дні і месяцы, з мапамі зямлі і неба.

Тут былі спінэты, гітары і нотныя пульты, старадрукі з жалезнымі вокладкамі, шаломы і мячы, шкляныя і сталёвыя люстры, дываны, падушкі, залатыя і барвовыя ўборы.

Са столі зьвісала залачоная мадэль карабля: двума радамі на палубе сядзелі матросы, а ў кашы на вяршыні мачты стаяў чалавек у чырвонай фэсцы і ўглядаўся ўдалечыню. Пасярод палубы між матросаў сядзеў на пасадзе кароль з каронай на галаве і рэгаліямі ў руках.

Попі часта глядзеў на гэтую мадэль, падняўшы галаву і амаль лёгшы на падлогу. Ва ўсялякім разе, гэта было нешта сапраўднае, нешта існае, яно і пахла неяк па-сапраўднаму.

Але ў гэтым пакоі было таксама шмат несапраўднага і падманлівага.

Тут было прыстаньне прывідаў і сноў. Тут былі гаспадары, якія, аднак, не былі гаспадарамі. Былі чужыя сабакі, коні і птушкі, але толькі здавалася, што яны былі. Былі тут і стравы, што ні ў кога не будзілі апэтыту. Іхняя існасьць была пустая і падманлівая, як у снах.

Бо яны былі на сьценах, на палатне, у рамах з аблупленым залачэньнем.

Тут былі карціны, што паказвалі сьцены з разьвешанымі на іх разабранымі жывёлінамі, вантробамі, лёгкімі, языкамі, галовамі і шкурамі.

Тут былі сталы, на якіх грувасьціліся цяляты, гусі, лебедзі, індыкі, шчупакі, стронгі, ментузы, вугры і гамары.

Тут былі кашы, поўныя таматаў, пятрушкі, часнаку, шпарагу, артышокаў, гарбузоў і капусты.

І яшчэ тут былі карціны з гронкамі вінаграду, з капытаногімі фаўнамі і пужлівымі німфамі, што ад іх уцякалі.

А на габэлене было паляваньне: кавалеры з мандалінамі і паненкі з галубамі, у паветры павы і папугаі.

І яшчэ была карціна з цэрквамі, ветракамі, дрывасекамі і голымі дрэвамі на беразе зацягнутага лёдам балота, што хавалася пад тонкім сьнежным покрывам.

А ў цёмным куце вісела счарнелае пакарабачанае палатно, на якім быў паказаны чорны шабас з кажанамі, пухірнікамі, вурдалакамі, тварнямі, лятучымі змеямі і насарогамі.

Усе мроівы былі на месцы, усе прывідныя гаспадары ўсміхаліся са сьцен, але сапраўднага Гаспадара тут не было.

Попі падышоў да ложка. Ён панюхаў Гаспадароў халат, начны каптур і павіляў ім хвастом. Яны так нагадалі яму Гаспадара, што, заплюшчыўшы вочы, ён выразна ўявіў яго па адным толькі паху.

Але ўсё ж гэта была пустая фантазія і падман. І Попі, засмуціўшыся, зноў вярнуўся ў пярэдні пакой.

Сонца сьвяціла праз шыбы, падобныя да бутэлечнага дна. Вакол клеткі Хуху дрыжаў залаты пыл. Было ціха.

Вераб'і болей ня цвыркалі. І - раптам Попі зрабілася страшна.

Ён пачаў нецярпліва гойсаць па пакоі, скуголячы, як пакінутае дзіця.

Чаму ня йдзе Гаспадар? - пытаўся ён. Чаму ня йдзе Гаспадар? Куды ён прапаў? Ён ніколі так доўга не затрымліваўся. Дзе ён? Дзе?

Ён сеў на посьцілку, паклаўшы хвост колцам вакол сябе, і прыслухаўся. Часам ён пачынаў ціхенька скуголіць і раз-пораз уздрыгваў, нібы ад холаду.

2

Але Гаспадар ня йшоў. Час мінаў, было ўжо папаўдні, а ён усё ня йшоў. Сонца павярнула на другі бок, толькі косыя промні яшчэ траплялі ў цьмяныя вокны, а Гаспадара ўсё яшчэ не было. Узлаваны Хуху хадзіў туды-сюды па клетцы. Яго, відаць, мучыў голад. Ён торгаў жалезныя пруты, высоваў руку да локця, хапаў салатныя лісты і прагна запіхваў іх у рот.

Які ён быў дзіўны, калі сядзеў вось так, уціснуўшы твар між прутоў клеткі і выцягнуўшы худыя рукі, як старая кабета за кроснамі.

Угнуўшы галаву, Попі глядзеў спадылба на свайго таварыша. Ён сачыў за рукамі Хуху. Хто такі Хуху? - каторы ўжо раз пытаўся ён у самога сябе.

Сябе ён ведаў - ён быў Я. І Гаспадара ён ведаў. Ведаў ён і іншых чужых сабакаў і чужых гаспадароў. А хто быў Хуху?

Ён сядзеў там з салатным лістом у руцэ. Яго пальцы былі худыя, далікатныя, чорныя, як вугаль, быццам на руках у яго былі тонкія скураныя пальчаткі.

Усё яго цела ўкрывала бурая поўсьць. Валасы на патыліцы стаялі дыбарам, бо ён часта трымаўся за патыліцу рукою, быццам яму балела галава.

Нават твар у яго быў валасаты, і таму ніколі нельга было зразумець, пра што ён думае, вясёлы ён ці сумны. Ён мог гадзінамі сядзець нерухома і пазіраць сумнымі вачыма.

Без сумненьня, ён быў нядобры. Інакш Гаспадар не пасадзіў бы яго ў клетку. Ён ніколі ня браў яго з сабою, і Хуху, відаць, нічога ня ведаў пра вуліцы, рынкі і іншых гаспадароў.

Ён няварты гэтага, вырашыў Попі. Толькі ў клетцы яму і сядзець. Дый ежу яму давалі горшую, чым Попі: салату, яблыкі і іншае неядомае.

Аднак усё ж Хуху быў падобны да Гаспадара: ён хадзіў на дзьвюх нагах і ў яго былі пальцы. Хто ён быў? Можа, нейкі іншы гаспадар? Злы і сярдзіты гаспадар, якога трэба трымаць у клетцы?

Голад мучыў Попі. Ён устаў, падышоў да сваёй глінянай місы і ўзяў зь яе костку. Мяса на ёй не было, але ўсё ж можна было пагрызьці дзеля забавы.

Нейкую хвіліну ён грыз, лежачы на жываце і трымаючы костку пярэднімі лапамі. Але гэта толькі наганяла асцы.

Тады ён кінуў костку, падняў пысу і паглядзеў на вокны. Сэрца сьціснулася ад болю і нейкага страшнага прадчуваньня.

Сонца раптоўна схавалася за хмару. Святло ў пакоі спачатку зрабілася жоўтае, пасля попельна-шэрае. Вецер пару разоў шугануў у коміне, і па шыбінах ударылі дзьве-тры буйныя кроплі.

Попі заскуголіў мацней і па чарзе стаў паднімаць пярэднія лапы, згінаючы іх крукам, быццам сядзеў на лёдзе.

Нейкую хвіліну трымалася маркотная і зябкая ціша. Чулася толькі ціхае і жаласьлівае скугатаньне Попі.

Хуху сядзеў і ўслухоўваўся. Раптам ён чмыхнуў, скокнуў два разы на чатырох сагнутых лапах, спыніўся, прыслухаўся, выбухнуў пранізьліва жудасным сьмехам і зноў скокнуў, так, што аж косьці хруснулі.

Перапалоханы Попі прыціснуў да галавы свае шырокія вушы. Як страшна, ой як страшна! Куды ж падзеўся Гаспадар?

Хуху пачаў бегаць па клетцы на дзьвюх нагах, хапаючыся рукамі то за адзін, то за другі прут і з усяе моцы тузаючы іх.

Рэдкія шматкі жоўтых аблокаў праляталі паўз сонца, і асвятленне ў пакоі мянялася з кожнай хвілінай. У гэтым попельным сутоньні Попі бачыў толькі, як Хуху, быццам чорны цень, скача ў клетцы.

І раптам з клеткі пачуўся жахлівы скрыгат. Хуху на хвіліну спыніўся - і было чуваць, як вецер шугае ў вокны. Хуху штурхнуў дзверцы - і яны павольна расчыніліся насьцеж.

Хуху спалохаўся, ён не чакаў гэтага і ня ведаў, што рабіць. Пасля ён падышоў да расчыненых дзьвярэй, сеў на парозе, вельмі асьцярожна і нясьмела, трымаючыся рукою за вушак.

Попі баязьліва глядзеў на яго са сваёй посьцілкі, прысеўшы на заднія лапы, згорбіўшы спіну і натапырыўшы поўсьць.

Толькі нейкую хвіліну Хуху сядзеў і дзівіўся. Пасля выпнуў грудзі, уціснуў галаву, скруціў хвост колам і, з рукамі на сьцёгнах, ступіў пару крокаў у бок Попі.

І раптам ён чмыхнуў, і віскнуў, і скокнуў!

Попі заскуголіў і закаціўся пад скрыню. Там ён мог толькі поўзаць - так там было цесна. Сэрца білася так моцна, што кіпці стукалі па каменнай падлозе, але сам ён ня кратаўся з месца.

Спачатку нейкі час усё было спакойна. Пасля ён пачуў, як Хуху ходзіць на мяккіх нагах па падлозе, як ён спыніўся і прыціх.

Попі ціхенька падпоўз да краю скрыні, якраз настолькі, каб бачыць.

Настаў вечар, у пакоі згусьціўся прыцемак.

Пасярод цьмянага пакоя сядзеў Хуху і еў салатны ліст, трымаючы яго аберуч. Ліст скончыўся. Тады ён агледзеўся і ўбачыў вялікі барвовы дыван, накінуты на дзьверы, што вялі ў задні пакой.

Ён падышоў да дывана, памацаў пальцамі махру і ўхапіў дыван рукою. Дыван упаў і накрыў Хуху. Нейкі час ён спалохана валтузіўся пад ім, пасля ўрэшце выбраўся і пайшоў назад, увесь час недаверліва зіркаючы на дыван.

Ён зноў пачаў шукаць ежу. Знайшоў на стале некалькі фасолін і зьеў. Пасля ён апынуўся на парозе кухні і праз момант дабраўся да каша з гароднінай.

Попі чуў, як ён грызе моркву. Пасля, відаць, яму ў галаву прыйшла іншая думка. Ён прыцягнуў кош у пакой і перакуліў яго. Гарбузы, дыні і таматы рассыпаліся ва ўсе бакі па падлозе.

Ён сеў пасярэдзіне і пачаў есьці па чарзе то яблык, то капусту. Попі ляжаў за нейкі крок ад яго, прыціснуўшы пысу да халоднай падлогі і выцягнуўшы пярэднія лапы.

Ад страху думкі ў яго пераблыталіся. Ён глядзеў на Хуху ліловымі вачыма, натапырыўшы поўсьць на загрыўку.

Хуху скончыў есьці і пачаў качаць па падлозе вялікі гарбуз. У прыцемку толькі чуўся грукат гарбуза аб падлогу і тупат босых ног Хуху. Пасля гарбуз закаціўся ў цёмны кут пад сталом, і Хуху яго згубіў. Ён спыніўся. У пакоі зрабілася ўжо зусім цёмна, і ён, відаць, спалохаўся.

У чырвоных шыбах вокнаў задняга пакоя дагарала вячэрняя зара. Вечарамі гэты пакой быў сьвятлейшы, і адтуль у пярэдні пакой праз адчыненыя дзверы лілося бледнае сьвятло.

Хуху недаверліва спыніўся на парозе. Пасля ён ступіў раз, другі раз, і Попі ўбачыў, як яго тонкі голы хвост зьнік за вушаком. Пачуўся шоргат адзеньня і ўрывісты сьмех Хуху, пасля не было чуваць нічога.

Попі доўга чакаў, сэрца шалёна білася ад страху, але было ціха. Тады ён паціху выпаўз з-пад скрыні і апасьліва падышоў да парога задняга пакоя.

Праз стракатыя шыбы віднелася вузкая цёмна-чырвоная і цёмна-ліловая палоска неба на захадзе. На Гаспадаровым ложку пад чырвоным балдахінам сядзеў Хуху, у Гаспадаровым начным халаце з настаўленым каўняром, у начным каптуры, і спаў.

Попі нейкую хвіліну нерухома глядзеў на яго, падняўшы пысу. Пасля ціхенька адступіўся, зноў залез пад скрыню і, дрыжучы ўсім целам, запоўз у самы далёкі кут.

У яго маленькіх мазгах усё пераблыталася. Вакол яго дзеіўся нейкі сон, нейкае жудаснае мроіва, а ён ляжаў пад скрыняй і дрыжаў ад страху.

Што здарылася? Ён і сам ня ведаў. Але навокал адбывалася нешта жахлівае і незразумелае.

Калі і як гэта здарылася? Попі спрабаваў успомніць: Гаспадар пайшоў з дому, ён сядзеў і чакаў Гаспадара. Тады сонца зайшло, узьняўся вецер, у пакоі зрабілася жоўта, Хуху скакаў у клетцы...

Але што адбылося пасьля? Што адбылося ў жоўтым прыцемку? Хто разгарнуў барвовы дыван, хто качаў па падлозе гарбуз?

Дзе цяпер Хуху? Ці гэта Хуху сядзіць там пад балдахінам, у жоўтым халаце і чырвоным каптуры?

У пакоі была апраметная цемра, на дварэ таксама. Вецер біўся ў вокны і сьцены. Пасля пачаў шамацець дождж - спачатку рэдка, пасьля гусьцей, і так некалькі гадзін.

Дзе цяпер Гаспадар? - падумаў Попі. - Куды ён пайшоў? Дзе ён затрымаўся? Ці прыйдзе ён?

І ўсю ноч Попі праседзеў каля халоднай сьцяны, дрыжучы ад холаду і страху. Ён слухаў журботны шолах дажджу і чакаў Гаспадара. Але Гаспадар ня йшоў, ён не прыйшоў больш ніколі.

Толькі на сьвітаньні Попі на хвілінку задрамаў. І ён сасьніў:

Быў вечар, і яны з Гаспадаром вярталіся дадому. Па небе плылі нізкія попельна-шэрыя хмары. Вуліцы былі цёмныя і на вачах рабіліся яшчэ цямнейшыя.

Попі ня ведаў, адкуль яны йшлі. Але йшлі яны ўжо вельмі доўга. Ішлі вуліцай, пасьля быў рынак, пасля зноў вуліца, але да дому было яшчэ далёка.

Попі ішоў стомлена, перавальваючыся з адной крывой лапы на другую, па тых бясконцых гразкіх вуліцах. Было так дзіўна, што ўсё вакол было такое шэрае і пустое.

Гаспадар ішоў наперадзе, нахіліўшы галаву і згорбіўшы спіну. Ён ступаў стомлена, цягнучы Попі за вяроўку, няспынна і неаглядна.

Які маленькі і худы зрабіўся Гаспадар! Чорны сурдут валокся па зямлі, а галава схавалася пад скураною шапкаю.

Попі стамляўся ўсё болей і болей. Ён усё далей адставаў ад Гаспадара. Вяроўка нацягвалася, і Гаспадарова рука выцягвалася далёка назад. Але сам Гаспадар ступаў няспынна і неаглядна.

У вечаровым сутоньні Попі глядзеў на Гаспадарову руку. Яна была маленькая і валасатая. Пальцы былі чорныя, як вугаль, з доўгімі кіпцюрамі. І раптам Попі зрабілася страшна.

Адкуль яны йшлі? Куды яны йшлі? І хто цягнуў яго за вяроўку? Ці быў гэта Гаспадар?

Невядомы страх раптам сьціснуў сэрца Попі пасярод шэрай мёртвай вуліцы. Ён увесь дрыжаў і ня мог болей ісьці. Але той, хто йшоў наперадзе, цягнуў яго за сабою, неаглядна і няспынна.

Так прайшлі яны яшчэ некалькі сажняў. Попі слабеў усё болей і болей і ўжо ледзь валокся на вяроўцы. Аброжак уеўся ў горла, скура на лобе сабралася складкамі, і яму цяжка было расплюшчыць вочы.

І раптам ён зразумеў, скамянеўшы ад жаху: не, гэта быў не Гаспадар! І ён пачаў упірацца лапамі, кіпцюры заскрэблі па бруку. Вяроўка ледзь не адрывала яму галаву. Тады той, хто ішоў наперадзе, упершыню павярнуў галаву, і Попі ўбачыў яго твар...

З жаласлівым енкам Попі выскачыў з-пад скрыні на сярэдзіну пакоя, дрыжучы ўсім целам. І ў той самы момант ён убачыў Гаспадара, які стаяў на парозе ў заднім пакоі, трымаючыся за вушак, у халаце і начным каптуры.

Нейкі момант Попі глядзеў на яго заспанымі вачыма, крануты хвіліннай радасьцю. Але раптам поўсьць на загрыўку натапырылася і ў вачах ягоных адбіўся бясконцы жах.

Гэта быў той, каго ён прысніў!

3

З гэтага дня пачалося іх супольнае жыцьцё. Гэта была ява, дзіўнейшая за сон, і сон, страшнейшы за яву.

Попі ня ведаў, дзе канчаліся межы сапраўднасьці і пачыналася мроіва. Ён нікому больш не давяраў і жыў дзень пры дні, дрыжучы паміж дзьвюх крайнасьцяў.

Калі раніцаю ў пакой зазірала сонейка і ён прачынаўся, адчуваючы ў сабе новую сілу, у ім яшчэ жыло спадзяваньне, што ён абудзіцца ад гэтага страшнага сну.

Былы Гаспадар вернецца дадому, думаў ён, пераможа Хуху, пасадзіць яго зноў у клетку, і шчасьлівае жыцьцё пачнецца зноў. Але гэта былі пустыя летуценьні.

Хутка з другога пакоя чуўся грукат, і празь нейкі час Хуху сам зьяўляўся на парозе.

Амаль штодня ў яго было новае ўбраньне. Ён адчыняў шафы, выкідаў усё з куфраў і нацягваў на сябе ўсё, што падабалася.

Гадзінамі ён стаяў перад люстрам і прыбіраўся, радуючыся, як дзіця. Ён сьцягнуў у кут тры люстры, паставіў іх побач і какетліва разглядаў сябе то сьпераду, то ззаду.

Ён выліваў на сябе духмяны алей і румяніў шчокі, як жанчына. Пасьля ён станавіўся спінай да люстра і спрабаваў убачыць патыліцу, выварочваючы вочы.

Ён быў шчасьлівы і вясёлы, як дзіця. У такія хвіліны ён быў добры, і Попі мог не баючыся абнюхваць раскіданыя па падлозе аб'едкі, бо Хуху ні на што не зьвяртаў увагі.

Ягоны густ да ўбораў быў надзвычай дзіўны. Часам ён нацягваў адзін на адзін тры гарнітуры, або на футра надзяваў кашулю, або паяўляўся зусім голы, у адным капелюшы і з карункавым жабо на шыі.

Часам ён выходзіў у чорным аксамітным рыцарскім мундзіры, з карункавым каўняром і вялікімі бліскучымі гузікамі, а на поясе вісеў корд.

А часам ён быў, як камэдыянт, у цёмна-чырвоным сурдуце, да якога сьпераду быў прышыты вялікі трыбух, і ў сьветла-ружовым трохкутным каўпаку, на рагах якога бразгалі званочкі.

І яшчэ ён выходзіў убраны, як кароль на мадэлі карабля: у барвовай мантыі з бабровай падбіўкай і даўгім шлейфам, з ланцугом на шыі.

І яшчэ ён раптам паяўляўся як паўсталы зь мёртвых, абгорнуты пажоўклым прасьцірадлам, з чорным крыжам на грудзях і каптуром, ссунутым на лоб.

Але ў ягоных пераўбіраньнях не было ладу. Ён ірваў адзеньне на шматкі, праз гадзіну ўсё зь сябе зрываў і кідаў на падлогу.

Ён знаходзіў іншыя рэчы, якія яго цікавілі.

Перш за ўсё ён еў. Ён адчыняў кухонныя шафы і даставаў са скрынак усё, што траплялася пад руку. Ён грыз праснакі і печыва. Усё, што заставалася, ён кідаў на дол, і гэтымі адкідамі Попі паціху жывіўся цёмнымі начамі, тулячыся да сцяны.

Хуху еў найболей гародніну. А яшчэ яму падабалася панапіхваць за шчокі лістоў табакі і іншых вострых прыпраў. Набіраўся поўны рот сьліны, і ён пляваўся, як матрос.

Увесь дзень ён бавіўся гульнямі. Ён раскладаў на барвовым дыване каляровыя шарыкі, драбноткі, посуд і пацеркі. Ён мог гадзінамі перабіраць іх, як дзіця, што гуляе ў каменьчыкі.

Часам ён сядаў за стол і працаваў. Але ў яго не было ўседлівасьці былога Гаспадара. Ён разьбіў шкельцы ў акулярах, адламаў глобус ад падстаўкі і падраў на шматкі кнігі.

Неяк ён сеў на падлогу і разгарнуў пэргамэнт, але замест таго, каб вывучаць яго вачыма, ён пакаштаваў яго зубамі. І адкінуў пэргамэнт як нешта непатрэбнае.

Пасля ён расчыніў стары насьценны гадзіньнік, выламаў стрэлкі і растрыбушыў мэханізм. Ён уважліва разглядаў маленькія колцы і шасьцерні, паднёсшы іх пад самыя вочы.

Ён бурыў і зьнішчаў. Ён псаваў карціны, біў вокны і люстры. Ён зрываў са сьцен і выкідаў са скрынак усё, што мог, але ніколі нічога ня клаў назад.

Ён ва ўсім быў падобны да Гаспадара і ўсё ж быў нейкі зусім іншы. Ён мог бы быць добры і мудры, але не хацеў. Бо такі ўжо ён быў - злы і жорсткі.

Страшнейшы за ўсё ён рабіўся пад вечар, калі стамляўся ад гульняў. Тады ён пачынаў мучыць Попі, яго жорсткасьці не было межаў.

Ён ганяў Попі па пакоі, кідаў у яго посуд і выганяў яго з-пад мэблі, поручы ражном.

Ёе біў яго кіем па галаве, ліў нейкія вадкасьці на сьпіну і пратыкаў дзіркі ў вушах. Попі толькі жаласьліва скуголіў ад страху і болю.

Часам, праўда, ён спрабаваў супраціўляцца. Ён сярдзіта брахаў з-пад скрыні і зь ляскатам кусаў ражон, якім Хуху яго пароў. Але ўсё было марна.

Адзіным яго сховішчам было месца пад скрыняй з посудам. Але там было вельмі нізка, і таму яго крывыя лапы скрывіліся яшчэ болей. З-за таго, што яму прыходзілася, уцякаючы, надта хутка туды залазіць, поўсьць на лобе і на сьпіне павылазіла, скура зморшчылася.

Карміўся ён абы-як і цэлымі днямі пакутваў ад страшнай смагі. Яго сон быў неспакойны і поўны жахаў, бо ён быў працягам страшнай явы.

І ягоны розум прыцьмеў. Памяць яго стала вельмі слабая, і ён ня мог болей адрозьніць мінулага ад цяперашняга, рэчаіснасьці ад прывіднага сну.

Ён страціў сувязь зь мінулым. Яшчэ заставаліся цьмяныя ўспаміны пра колішняе шчасьлівае жыцьцё, пра Добрага Гаспадара і далёкія Залатыя Часы. Але ўспаміны гэтыя былі прывідныя, як сон, як карціны. Калі ён бачыў Добрага Гаспадара? Мінула ўжо бясконца шмат часу, як ён пайшоў. Было гэта сёньня, учора, месяцы ці гады таму назад?

Ён усё болей забываўся голасу і твару Добрага Гаспадара. Яны рабіліся туманныя і губляліся ўдалечыні.

Толькі ў снах ён яшчэ бачыў яго трошкі ясьней. Ён бачыў яго сьнежна-белыя валасы і лагодную ўсьмешку. Ён прачынаўся, і яму здавалася, што Добры Гаспадар яго кліча.

Але калі ён прачынаўся, дык бачыў толькі страшную рэальнасьць: Злога Гаспадара і зруйнаваны пакой.

Часам ён некага чакаў. Ён ня ведаў, Гаспадара ці каго іншага. Часам ён нават чуў галасы з-пад муру і тупат драўляных чаравікаў па вуліцы. Але ніхто не прыходзіў.

І ён прызвычаіўся да новага Гаспадара. Ён прывык некага баяцца і шанаваць. Ён быў стары, хворы і слабы на розум. Яму быў добры і гэты Гаспадар.

Ён ведаў, што напраўдзе гэта быў Хуху. Ён яшчэ мог яго пазнаць, прынамсі, па паху.

Але ён перастаў верыць пахам, як, зрэшты, і ўсяму іншаму. Нюх у яго зусім сапсаваўся, і ён блытаў пахі. Усё ў гэтым свеце, нават пахі, было падманлівае!

Ён блытаў абодвух Гаспадароў. Ці, дакладней кажучы, яны зьліваліся ў адно. Яны былі толькі два бакі адной асобы.

І як калісьці ён захапляўся мудрасьцю, дабрынёй і прыгажосьцю былога Гаспадара, так цяпер ён захапляўся злоснасьцю, наравістасьцю і брыдкасьцю новага.

Новы Гаспадар у параўнаньні з былым, амаль усё рабіў наадварот, але ў гэтым усё ж хавалася патаемная мудрасьць і недасяжнае ўмельства!

Калі былы Гаспадар заходзіў праз дзьверы, дык цяперашні ўлазіў праз акно. Ён ускокваў на стол, расчыняў акно і зьнікаў. А Попі са зьдзіўленьнем заставаўся сядзець сярод пакоя.

Час ад часу Хуху гадзінамі прападаў на двары. Што ён там рабіў - гэтага Попі ня ведаў. Ва ўсялякім разе, гэта здавалася яму нечым загадкавым і важным, як і адыходы з дому Добрага Гаспадара. Часам Хуху выносіў з дому адзеньне, кнігі і падушкі. Замест гэтага ён прыносіў дровы, пустыя бочкі і цэглу. Ён напаўняў скрыні саломай, насіў конаўкай ваду і выліваў у пакой.

У яго як быццам было сваё разуменьне каштоўнасці рэчаў. І ён непазнавальна зьмяніў пахі ў пакоі.

Часам яго доўга не было, і ў пакоі рабілася ціха. Тады Попі пачынаў па ім сумаваць. Ён непакоіўся, бегаў з пакоя ў пакой і прынюхваўся, як за часы старога Гаспадара.

Ён хацеў, каб Хуху прыйшоў хутчэй і хоць бы набіў яго, каб толькі не заставацца аднаму.

Аднак самае дзіўнае было ў тым, што і новы Гаспадар, здавалася, рупіўся пра Попі. Праўда, ён рабіў гэта сваім жорсткім і наравістым ладам, але Попі ўмеў гэта цаніць.

Аднойчы Хуху прынёс мяса.

Яго спачатку доўга не было, а калі ён вярнуўся, дык прынёс з сабой чужы кошык. У ім пад гароднінай і хлебам ляжаў ладны кавалак крывавага мяса.

Хуху перакуліў кошык, вываліў усё на падлогу, але спалохаўся крыві і ўцёк. Попі схапіў мяса, схаваўся пад скрыняю і раскашаваў некалькі дзён.

З гэтага дня значэньне Хуху ў вачах Попі пабольшала, і ён зразумеў, што гэта і напраўду быў Гаспадар.

Неўзабаве пасьля гэтага Гаспадар зноў пералез праз мур. Але ён хутка вярнуўся, а з-за муру чуўся сярдзіты брэх вулічных сабакаў.

Ад вопраткі засталіся лахманы, скура была разадраная, ногі пакідалі крывавыя сьляды, дзе ён ступаў.

Ён зашыўся ў самы глухі кут. Там, жаласліва выючы, ён залечваў раны і хварэў даволі доўга.

Тады Попі адчуў, як ён яму блізкі. Начамі і раніцамі ён падыходзіў да яго, як да былога Гаспадара, каб выказаць сваю шкадобу і спачуваньне.

Сіне-шэрыя голыя Гаспадаровы павекі былі апушчаныя, але ён дыхаў так ціха, што здавалася: сон яго быў лёгкі і чуйны. На твары была глыбокая сур'ёзнасьць, а запалыя шчокі былі невыказна журботныя.

І Попі стала яго шкада. Ён клапаціўся пра яго, як стары слуга пра свайго зьдзяцінелага ад старасьці пана. Якія яны абодва былі старыя і зьнясіленыя! Якія самотныя і ўсімі забытыя!

Іх жыцьцё рабілася яшчэ сумнейшае. Дні былі кароткія і бедныя на сонейка. З раніцы да вечара ліў халодны дождж.

Попі дрыжаў на сваёй посьцілцы. Хуху закруціўся ў дываны. Гуляць было холадна, і ён сядзеў, здранцьвелы, дрыжаў і няўцямна пазіраў перад сабою.

Аднойчы ён знайшоў на кухні маленькую бочку і закаціў яе ў пакой.

Ён прытуліўся вухам да бочкі і прыслухаўся - адтуль пачулася цурчаньне. Ён панюхаў адтуліну - пахла нечым цяжкім, салодкім і п'янючым. І ён дастаў корак.

З гэтага дня ён пачаў піць.

У яго не было болей іншага клопату і іншай радасці, як напіцца ўдрызг.

Раніцай ён прачынаўся зь цяжкаю галавой, з натапыранай поўсьцю на твары і чырвонымі вачыма. Тады ён паднімаў бочку да рота і жлукціў, пакуль да яго не вяртаўся добры настрой.

Тады ён пачынаў скакаць і весяліцца. Ён дурэў, пакуль не стамляўся. Тады ён садзіўся, паднімаў бочку, піў, і чырвонае віно двума струменьчыкамі сьцякала на грудзі.

Напіўшыся, ён засынаў, абняўшы бочку, і ўсьміхаўся праз сон.

Такі ён падабаўся Попі. Такі быў некалі і нехта іншы, калі таксама вечарамі сядзеў каля агню, трымаў у руцэ куфаль, усьміхаўся і размаўляў сам з сабою.

Цяпер Попі ўжо болей не баяўся Хуху. Яны спалі разам і сагравалі адзін аднаго. П'яны Хуху шукаў у Попі ў галаве, а Попі лізаў яму рукі.

Яны п'янелі абодва, Хуху ад віна, а Попі ад віннага паху, які напаўняў увесь дом. І яны нічога болей ня памяталі.

Калі адна бочка апусьцела, Хуху знайшоў другую. У яго зьявіўся на гэта асаблівы спрыт. Ён па паху знаходзіў тое, што весяліла душу. Ён адкаркоўваў бутэлькі, адчыняў бочкі - і піў.

Аднойчы пайшоў сьнег - пухкі, як воўна. Пакой напоўніўся бледным сьвятлом, і колеры зьмяніліся. Праз пабітае акно дыхала марозная сьвежасьць, і ціхі ветрык сыпаў сьняжынкі на патрушчаную мэблю.

Два старыя п'янюгі паднялі галовы - усё было такое белае!

Але галоўнае: скончылася віно. Толькі Хуху, прачнуўшыся, захацеў прагнаць смагу, як усё скончылася. Ён пайшоў хістаючыся на кухню па новыя запасы.

Шукаў ён доўга, але болей нічога не знайшоў. Ён раскідаў стары гломазд і перавярнуў усё дагары нагамі. Урэшце ён знайшоў сярод куфляў і збаноў зь ядавітымі пахамі, у якія Гаспадар наліваў сваё варыва, нейкую пасудзіну.

Гэта была бляшаная скрынка, з усіх бакоў шчыльна залітаваная. Аднак, на думку Хуху, тут мусіла быць віно. Яму нават здавалася, што ён чуе яго пах. І ён вярнуўся са скрынкай у пакой.

Таго дня на Хуху была чырвоная ватная камізэлька. Попі сядзеў перад ім, падняўшы пысу і выцягнуўшы хвост на падлозе.

Хуху спрабаваў адчыніць скрынку. Ён калупаў кіпцямі і кусаў зубамі. Урэшце ён падняў скрынку над галавою і гахнуў яе аб падлогу.

Пачуўся страшны выбух, і полымя шуганула да столі. Хуху адляцеў да адной, Попі - да другой сцяны, і дом з грукатам разваліўся.

1914