(Урывак)

Мора сёньня зноў паднялося, дзьме пранізьлівы вецер. Пасярод зімы можна пачуць вясновыя інвэнцыі. Голае зырка-маціцовае неба да паўдня, цвыркуны ў зацішных куткох, і вось гэты вецер, што разгортвае вялікія раўніны, што абшнырвае вялікія раўніны....

Я ўцёк на гэтую выспу з параю кніжак і зь дзіцем — Мэлісіным дзіцем. Ня ведаю, чаму я ўжываю слова «ўцёк». Людзі зь вёскі кажуць жартам, што толькі хворы чалавек мог выбраць для адбудовы такую закінутую мясьціну. Ну дык вось, я прыбыў сюды, каб лячыцца, калі так можна выказацца....

Уночы, калі вые вецер і дзіця спакойна сьпіць у сваім драўляным ложку пры гулкім каміне, я запальваю лямпу й павольна хаджу па пакоі, думаючы пра сяброў — Юстыну й Нэсіма, Мэлісу й Балтазара. Перабіраючы зьвяно за зьвяном жалезныя ланцугі памяці, я вяртаюся да гораду, які мы так нядоўга разам насялялі: горад, для якога мы былі нібы расьлінамі — ён высьпяляў у нас звадкі, што былі ягонымі, але якія мы аблудна прымалі за свае: каханая Александрыя!

Я мусіў прыехаць сюды так далёка ад яе, каб зразумець яе ўсю! Жывучы на гэтым голым мысе, які Арктур штоночы высьвечвае зь цемры, далёка ад вапнянага пылу тых летніх вечароў, я нарэшце пачынаю разумець, што нікога з нас па сутнасьці нельга судзіць за тое, што адбылося ў мінулым. Судзіць трэба было б сам горад, і аднак мы, ягоныя дзеці, мусім расплачвацца. 

* * * * *

Галоўнае, чым жа ёсьць гэты наш горад? Што ж месьціцца ў слове Александрыя? У проблісках памяці ўяўленьне малюе мне тысячу катаваных пылам вулак. Сёньня над імі пануюць мухі і жабракі — ды тыя, хто йснуе ў няясным пераходным станс паміж тымі й другімі.

Пяць рысаў, пяць моваў, дзясятак вераў: пяць флётаў, перакуленых у сваіх сьлізкіх адлюстраваньнях за парэнчамі прыстані. А плоцяў болей за пяць, і толькі грэцкая гаворка, здаецца, адрозьнівае іх. Спажыва плоці, даступная й неадмоўная, уражвае сваёй разнастайнасьцю й збыткоўнасьцю. Места гэтае ніколі не падасца шчасьлівым. Замест сымбалічных каханкаў вольнага элінскага сьвету вы знойдзеце тут нешта іншае, нешта няўлоўна андрагіннае, растуленае навыварат. Усход ня можа радавацца неслухмянай салодкасьці цела — бо ён стаўся вольны ад цела. Памятаю, як Нэсім аднойчы сказаў — думаю, ён цытаваў аднекуль— Александрыя — вялізарны вінны прэс; тыя, хто вырваўся зь яго, — хворыя, самотнікі, прарокі — глыбока параненыя ў сваёй плоці.

* * * * *

Накіды адценьняў краявіду... Даўгія палосы тэмпэры. Сьвятло, прасеянае праз самую сутнасьць цытрыны. Паветра поўнае цаглянага пылу — саладжавага цаглянага пылу й паху гарачага бруку, прымочанага вадою. Лёгкія вільготныя аблокі, што імкнуцца да зямлі, але рэдка ападаюць дажджом. Паўз усё гэта ўсплёскі пыльна-чырвонага, пыльна-зялёнага, бледна-ружовага й прамыта-барвовага. Летняя морская вільгаць прасякае паветра лякавым бляскам. Усё ахінаецца смалістым глянцам.

А ўвосень сухое, зыбкае паветра, шорстка набрынялае электрычнасьцю, запальвае цела скрозь лёгкія ўборы. Плоць ажывае й мацае краты сваёй вязьніцы. П'яная блудніца йдзе ўночы цёмнай вулкай, рассыпаючы абрыўкі сьпеваў, нібы пялёсткі. Ці ня ў іх пачуў Антоні млеўны погук вялікае музыкі, якая змусіла яго назаўсёды аддацца каханаму гораду?

Няўцешныя целы маладых людзей пачынаюць паляваць за прыязнай голасьцю, і ў тых маленькіх кавярнях, куды Бальтазар так часта заходзіў з старым паэтам гораду, хлопцы няўтульна нудзяцца над трык-тракам пад сьвеценьню газавай лямпы, занепакоеныя сухім пустэльным ветрам — такім нерамантычным і няшчырым — нудзяцца й азіраюцца, разглядаючы кожнага чужынца. Яны змагаюцца за лішні подых, і ў кожным летнім пацалунку яны адчуюць прысмак вапны.... 

* * * * *

Я мусіў прыехаць сюды, каб цалкам перабудаваць гэты горад у маім уяўленьні — тужлівыя ўладаньні, якія падаваліся старому поўнымі «чорных руінаў» ягонага жыцьця. Бразгат трамваяў, якія ўздрыгваюць у сваіх мэталёвых жылах, працінаючы ёдава-буры meidan Мазарыты. Золата, фосфар, магніевая папера. Там мы так часта сустракаліся. Там улетку стаяла маленькая размаляваная ятка з лусткамі кавуна й шэрбэтам, які яна так любіла. Звычайна яна, ведама ж, спазьнялася на колькі хвілінаў — мабыць толькі пасьпеўшы з пэўнай сустрэчы ў прыцемненым пакоі, пра якую я стараўся ня думаць; але яна была такая сьвежая, такая маладая, і раскрыты пялёстак вуснаў ападаў на мяне як неспатольнае лета. Той, каго яна толькі што пакінула, яшчэ, мабыць поўніў яе думкі, яна была яшчэ акрытая пылам ягоных пацалункаў. Аднак чамусьці гэта было так няйстотна, калі я адчуваў падатную цяжкасьць яе цела, прытуленага да майго пляча, калі яна ўсьміхалася з самазабыўнай шчырасьцю таго, хто адкрыў усе свае сакрэты. Было так добра стаяць там, няўклюдна й трошкі нясьмела, прысьпешваючы дыханьне, бо мы ведалі, чаго хацелі адно ад аднога. Словы даходзілі па-за сьвядомасьцю, праз вусны, праз вочы, шэрбэт, маляваную ятку. Стаяць там бяздумна, пераплёўшы пальцы, наталяючыся камфарным водарам глыбокага вечара, часткаю гораду.... 

* * * * *

Увечары я пераглядаў свае паперы. Адныя зь іх пайшлі на кухонны ўжытак, іншыя зьнішчыла дзіця. Мне падабаецца гэткая форма цэнзуры, бо ў ёй ёсьць нешта ад абыякавасьці прыроды да мастацкіх стварэньняў — абыякавасьці, якую я пачынаю падзяляць. Дый які пажытак з трапнае мэтафары для Мэлісы, калі яна ляжыць пахаваная глыбока, як мумія, у плыткім цёплым пяску чорнае дэльты?

Але я зь вялікім дбаньнем захоўваю тры тамы, у якіх Юстына вяла свой дзёньнік, а таксама фаліянт, у якім сьпісаная гісторыя Нэсімавага вар'яцтва. Нэсім аддаў мне ўсё гэта, калі ад'яжджаў, сказаўшы:

«Вазьмі гэта й пачытай. Тут ёсьць шмат чаго пра ўсіх нас. Гэта дапамагло б табе, думаючы пра Юстыну, стрываць і не пахіснуцца, як гэта выпала мне». Гэта было ў Летнім Палацы пасьля сьмерці Мэлісы, калі ён усё яшчэ верыў, што Юстына вернецца да яго. Я часта думаю, і заўсёды зь нейкім непазбыўным страхам, пра Нэсімава каханьне да Юстыны. Што б магло быць больш усёабдымным, больш трывала ўгрунтаваным у сабе? Яно надавала ягонаму няшчасьцю адценьне экстазу, наносіла радасныя раны, якія бываюць у сьвятых, а не ў звычайных каханкаў. I ўсё ж адзін дотык гумару мог бы ўратаваць яго ад гэтых страшных бязьмежных пакутаў. Але крытыкаваць лёгка, я ведаю. Ведаю.

У вялікім спакоі гэтых зімовых вечароў ёсьць толькі адзін гадзіньнік: мора. Яго нябачная пульсацыя адгукаецца ў маіх думках фугаю, пад гукі якое творыцца гэтае пісаньне. Пустыя кадэнцыі хваляў, якія залізваюць свае раны, няўцешна вандруючы між вусьцяў дэльты, закіпаючы на спустошаных берагох — пустыя, вечна пустыя пад лётам чаек: белыя рыскі на шэрым, зьяданыя аблокамі. Калі тут і паказваюцца ветразі, дык яны паміраюць раней, чым зямля атуліць іх сваім ценем. Рэшткі затанулых караблёў, выкінутыя морам на падножжы астравоў, апошняя скарынка, аб'етая непагодай, якая засела ў сіняй пашчы вады.... усё мінае!

* * * * *

Калі не лічыць старой зморшчанай сялянкі, якая штодня прыяжджае зь вёскі на сваім муле, каб прыбраць у хаце, мы зь дзіцем зусім адны. Яно поўнае шчасьця й дзейнасьці сярод нязвыклага навакольля. Я яго яшчэ не назваў. Ведама ж, гэта будзе Юстына—хто ж яшчэ?

Што да мяне, дык я не шчасьлівы й не няшчасны; я спачываю, павісшы, як валасінка або пяро, у мглістым павучыньні памяці. Я гаварыў пра марнасьць мастацтва, але не дадаў нічога праўдзівага пра яго здольнасьць суцешыць. Суцяшэньне ад працы, якую я раблю розумам і сэрцам, палягае ў тым — што толькі там, у маўклівай цішы мастака або пісьменьніка, рэальнасьць можа быць пераствораная, збудаваная нанова, выстаўленая ва ўсёй яе значнасьці. Усе нашыя супольныя ўчынкі ў сапраўднасьці—толькі рызьзё, пад якім хаваюцца залатыя ўборы— значэньне ўзору. Нас, мастакоў, чакае ў мастацтве радаснае пагадненьне з усім тым, што мучыла й забівала нас у штодзённым жыцьці; трэба толькі не ўцякаць ад лёсу, як гэта спрабуюць зрабіць звычайныя людзі, але споўніць яго ў ягоным сапраўдным абсягу—уяўленьні. Інакш нашто ж мы мучылі б адны адных? Не, адграшэньне, якога я прагну й якое, быць можа, будзе мне дараванае— ня ў ясных прыязных вачох Мэлісы й ня ў змрочным пахмурным позірку Юстыны. Цяпер усе мы пайшлі рознымі дарогамі; але ў гэтым першым распадзе маёй сталасьці я адчуваю, што межы майго мастацтва й манго жыцьця бязьмерна паглыбіліся праз памяць аб іх. У думках я зноў насьцігаю іх, як быццам толькі тут—за драўляным сталом над морам, пад аліўным дрэвам, толькі тут я магу ўпрыгожыць іх, так, як яны таго заслугоўваюць. Таму ў смаку гэтага пісаньня мусіла б быць нешта ад яго дзейных асобаў — іх дыханьня, скуры, галасоў —уплеценае ў падатныя тканкі чалавечае памяці. Я хачу, каб яны зноў жылі, да тае ступені, калі боль ператвараецца ў мастацтва... Можа, гэта й марная спроба, я не магу сказаць напэўна. Але я мушу паспрабаваць.

Сёньня мы разам зь дзіцем заклалі нарожны камень дома, ціха размаўляючы за працай. Я гавару зь ёю як бы сам з сабою, калі б быў адзін; яна адказвае нейкай гераічнай моваю, якую вынайшла сама. Мы закапалі пярсьцёнкі, якія Коган купіў Мэлісе, у зямлю над камень, згодна са звычаем гэтае выспы. Гэта забясьпечыць насельнікам дома шчасьце і ўдачу.

* * * * *

У тым часе, калі я сустрэў Юстыну, я быў амаль шчасьлівым чалавекам. Якраз перад тым адчыніліся дзьверы маёй інтымнасьці з Мэлісай—інтымнасьці далёка не чароўнай, бо неспадзяванай і цалкам незаслужанай. Як усе эгаісты, я ня мог вытрываць жыцьця ў самоце; і сапраўды, апошні год кавалерства зьнясіліў мяне — мая гаспадарчая няздатнасьць, мая бездапаможнасьць што да адзеньня, ежы й грошай давялі мяне да адчаю. Абрыдлі мне й апанаваныя прусакамі пакоі, у якіх я тады жыў, дагляданыя аднавокім Хамідам, слугою-бэрбэрам.

Мэліса адолела мае ўбогія абарончыя збудаваньні ня тымі якасьцямі, якімі звычайна надзеленая каханка — прывабнасьць, выключная прыгажосьць, розум — не, яна зачаравала мяне сілаю таго, што я мог бы назваць міласэрнаю ласкай, тым, што па-грэцку называецца χάρις. Памятаю, звычайна я бачыў, як яна, бледная, зграбная, у танным заношаным кажушку, вядзе свайго сабачку па зімовых вуліцах. Схуднелыя рукі сухотніцы, і г. д. Бровы падмаляваныя й завостраныя ўгору, каб дадаць выразнасьці прыгожым шчыра-нявінным вачам. Я бачыў яе штодня доўгімі месяцамі, але яе сумная анілінавая прыгажосьць нс абуджала ўва мне ніякага водгуку. Дзень пры дні я прамінаў яе па дарозе ў Café Al Aktar, дзе мяне чакаў Бальтазар у сваім чорным капелюшы, каб заняцца маёй «адукацыяй». Я й падумаць ня мог, што некалі стануся яе каханкам.

Я ведаў, што раней яна працавала мадэлькай у Атэлье — незайздросны занятак — а цяпер была танцоркай; нават болей, я ведаў, што яна была каханкай старога кажушніка, тоўстага й хамаватага гарадзкога гандляра. Я раблю гэтыя пару заўвагаў проста, каб пазначыць вялікую глыбу майго жыцьця, якая абрынулася ў мора. Мэліса! Мэліса! 

* * * * *

Я прыгадваю тыя часы, калі для нас чатырох рэальны сьвет не йснаваў; дні сталіся проста пустымі прагаламі паміж летуценьнямі, паміж зьменнымі абсягамі часу, учынкаў, нуднай штодзёншчыны... Хваля не патрэбных нікому справаў глушылася нуднаю аднастайнасьцю рэчаў, не прабіваючыся за далягляды, не несучы нас нікуды, не патрабуючы ад нас нічога апрача немагчымага — каб мы былі. Юстына часам казала, што мы трапілі ў абладу магутнай і дасканалай нечалавечай волі — гравітацыйнага поля, у якое Александрыя завабіла тых, каго выбрала для свайго досьледу...

* * * * * 

Шостая гадзіна. Шоргат постацяў у белых уборах на станцыі. Крамкі на Rue des Soeurs напаўняюцца й пусьцеюць, як лёгкія. Прыгаслыя падоўжаныя промні вечаровага сонца абмацваюць даўгія выгіны Эсплянады, а засьлепленыя галубы, нібы ворах шматкоў паперы, кружляюць над мінарэтамі, каб наталіць крылы апошнімі промнямі амаль памерлага сьвятла. Звон срэбра на сталох мянялаў. Жалезная банкавая агароджа ўсё яшчэ такая гарачая, што да яе нельга дакрануцца. Стукат конных павозак, якія вязуць дзяржаўных службоўцаў у чырвоных гаршкох на галаве да кавярняў на беразе мора. Гэта самая невыносная часіна дня. З свайго балькона я нечакана лаўлю яе позіркам, калі яна, яшчэ напалову заснулая, нясьпешна йдзе ў горад у сваіх белых сандаліях. Горад выпростваецца, як старая чаранаха, і азіраецца навокал. На ймгненьне ён вызваляецца ад падраных лахманоў плоці, калі зь нейкіх загубленых прысадаў каля бойні, сярод стогнаў і крыкаў жывёлы, даносяцца гугнявыя вострыя гукі дамаскай песьні; рэзкія чвэрцьтоны, нібы меленая ў парашок насавіца.

Стомленыя людзі адсоўваюць фіранкі на сваіх бальконах і прыжмурана ўзіраюцца ў бледнае гарачае сьвятло — чэзлыя кветкі пакутлівых надвячоркаў, катаваныя снамі на брыдкіх пасьцелях. I я стаўся адным з гэтых бедных сумленных службоўцаў, грамадзянінам Александрыі. Яна праходзіць пад маім вакном, усьміхаючыся зь нейкай таемнай прыемнасьці, лёгка абмахваючы шчокі маленькім чаротавым веерам. Гэтую ўсьмешку я, мабыць, ніколі болей ня ўбачу, бо на людзях яна толькі сьмяецца, паказваючы чароўныя белыя зубы. Але гэтая сумная, хоць і жывая, усьмешка хавае ў сабе якасьць для Мэлісы быццам бы не ўласьцівую —здольнасьць да свавольства. З усяго здавалася, што яна належыць да больш трагічных характараў і абдзеленая гумарам. I толькі неадступная намяць пра тую ўсьмешку прымусіць мяне пасьля ў гэтым сумнявацца.

* * * * *

Я часта гэтак мімаходзь бачыў яе ў розныя часы й ведаў яе з твару задоўга да таго, як мы пазнаёміліся: наш горад не дазваляе ананімнасьці нікому, чые прыбыткі большыя за дзьвесьце фунтаў на год. Я бачу, як яна сядзіць адна каля мора, чытае газэту й есьць яблык; або ў вэстыбюлі Cecil Hotel, сярод пыльных пальмаў, у вузкай сукенцы з срэбнымі кроплямі, трымаючы за сьпінай сваё раскошнае футра, як сяляне трымаюць свае плашчы — прасунуўшы даўгі палец праз почапку. Нэсім спыніўся каля дзьвярэй у танцавальную залю, напоўненую музыкай і сьвятлом. Ён згубіў яе. Пад пальмамі, у глыбокім алькове, пара старых гуляе ў шахматы. Юстына спынілася й глядзіць на іх. Яна зусім не разумее гульні, яе захапляе аўра цішы й засяроджанасьці, якая напаўняе алькоў. Яна доўга стаіць паміж глухімі гульцамі й сьветам музыкі, нібы вагаючыся, у чым ёй патануць. Нарэшце падыходзіць Нэсім і пяшчотна бярэ яе за руку, і так яны стаяць нейкую хвіліну, яна глядзіць на гульцоў, ён глядзіць на яе. Пасьля, уздыхнуўшы, яна адыходзіць мякка, неахвотна, абачліва ў сьвет, заліты сьвятлом.

Тады ў іншых абставінах, бясспрэчна, менш ухвальных для яе, або й для астатніх з нас: і ўсё ж якой чульліваю, якой падатна-жаноцкаю магла быць гэтая найбольш мужная й разважлівая з усіх жанчын. Яна міжволі нагадвала мне пра той род страшных царыцаў, якія пакінулі за сабой аміячны пах інцэсту, што лунаў, нібы воблака, над александрыйскай падсьвядомасьцю. Мужажэрныя коткі, накшталт Арсэноі, былі яе сапраўднымі сёстрамі. I ўсё ж за ўчынкамі Юстыны хавалася й нешта іншае, народжанае пазьнейшай трагічнай філязофіяй, у якой маральнасьць мусіць быць ураўнаважаная з заганнай асабовасьцю. Яна была ахвяраю сапраўды гераічных сумневаў. Ва ўсялякім разе я бачу непасрэдную сувязь паміж вобразам Юстыны, якая схілілася над брудным змывам, дзе ўтапіла скінуты плод, і беднай Валентынавай Софіяй, якая памерла дзеля каханьня нагэтулькі ж дасканалага, колькі безагляднага. 

* * * * *

Жорж Памбаль, малодшы кансулярны дараднік, дзеліць са мною маленькую кватэрку на Rue Nebi Daniel. Ён — рэдкая асоба сярод дыпляматаў, бо, як здаецца, мае моцны хрыбет. Для яго нудлівая аднастайнасьць пратаколу й прыёмаў — увесь гэты сюррэалістычны кашмар — поўніцца экзатычным шармам. Ён бачыць дыпляматыю вачыма Мытніка Русо. Ён займаецца ёю сабе на забаву, але ніколі не дазваляе ёй паглынуць рэшткі свайго інтэлекту. Думаю, што сакрэт ягонага посьпеху палягае ў яго неверагодным, амаль звышнатуральным гультайстве.

Ён сядзіць за сваім сталом у Генэральным Кансуляце, завалены заўсёдным дажджом кардонных візытовак зь імёнамі ягоных калегаў. Гэта пэгамоідны мядзьведзь-ляньцюх, грузны, павольны тып, схільны да доўгіх сіестаў папаўдні й да чытаньня Крэбіёна-сына. Яго насоўкі моцна пахнуць Eau de Portugal. Улюбёная тэма ягоных гутарак — жанчыны, і, падобна, ён абапіраецца ў гэтым на свой досьвед, бо наведніцы прыходзяць у нашую кватэрку бясконцаю чарадою, пры гэтым рэдка можна ўбачыць двойчы той самы твар. «Для француза каханьне тут уяўляе цікавасьць. Яны спачатку робяць, пасьля думаюць. Калі надыходзіць час сумневаў, дакораў сумленьня, тады ўжо занадта горача, ні ў кога не застаецца энэргіі. У гэтай жывёльнасьці нестае finesse, але яна мне падыходзіць. Я зьнясіліў сэрца й галаву каханьнем і хачу, каб мне далі адпачыць — перадусім, mon cher, ад гэтай юдэйска-копцкай маніі да дыссэкцыі, да аналізаваньня прадметаў. Я хачу вярнуцца на маю гаспадарку ў Нармандыю вольны ад пачуцьцёвых повязяў».

Зімой ён надоўга зьяжджае ў адпачынак, і я застаюся сам у сырой кватэрцы, заседжваюся дапазна, правяраючы сшыткі, і толькі Хамідаў храп парушае маю адзіноту. За гэты апошні год я сам у сабе зайшоў у глухі кут. Мне нестае волі, каб зрабіць нешта з маім жыцьцём, каб цяжкай працай здабыць лепшае становішча, каб пісаць: нават кахацца. Ня ведаю, што са мной сталася. Першы раз у жыцьці мне сапраўды здрадзіла жаданьне выжыць. Часам я гартаю рукапіс або старую карэктуру рамана або зборніка вершаў з гідлівай безуважнасьцю; з сумам, нібы разглядаючы стары пашпарт.

Час ад часу адна з шматлікіх Жоржавых дзяўчат трапляе ў мой нерат, наведаўшыся ў нашую кватэру, калі яго няма дома, і такія выпадкі яшчэ больш абвастраюць маё taedium vitae. Жорж выяўляе пры гэтым спагадлівасьць і шчодрасьць, бо часта перад ад'ездам (ведаючы пра маю беднасьць) плаціць наперад адной зь сірыек з карчмы Golfo, наказваючы ёй час ад часу правесьці ноч у кватэры, як ён кажа, en disponibilité. Яна мусіць мяне весяліць і гэта зусім не зайздросная задача, тым болей, што з выгляду нічога ня сьведчыць аб нястачы ўва мне весялосьці. Пустая гутарка зрабілася зручнаю формаю аўтаматызму, яна працягваецца яшчэ доўга пасьля таго, як зьнікне патрэба гаварыць; калі трэба, я магу нават кахацца з палёгкай, бо тут ня надта добра сьпіцца: але бяз палу, без увагі.

Часам гэтыя сустрэчы зь беднымі зьняможанымі стварэньнямі, даведзенымі да крайнасьці фізычнаю нястачай, бываюць цікавыя, нават кранальныя, але я страціў усялякі інтарэс да аналізу сваіх эмоцыяў, так што яны йснуюць для мяне як няясныя постаці, што мільгаюць на экране. «З жанчынаю можна рабіць толькі тры рэчы, — сказала аднойчы Клія. — Яе можна кахаць, празь яе можна пакутаваць, і можна ператварыць яе ў літаратуру». Я перажываў няўдачу ва ўсіх гэтых пачуцьцях.

Я пішу пра ўсё гэта толькі каб паказаць, які малаабяцальны быў чалавечы матэрыял, выбраны Мэлісай для працы, для таго, каб удыхнуць у мяне крыху жыцьця. Ёй было б нялёгка несьці падвойны цяжар у дадатак да яе бядотаў і хваробы. Каб узяць на сябе яшчэ й мае праблемы, была патрэбная сапраўдная адвага. Магчыма, гэтая адвага нарадзілася з роспачы, бо й яна, як і я, заблукала ў безвыходнасьці. Мы былі роўныя ў банкруцтве.

Цэлымі тыднямі стары кажушнік хадзіў за мною па вуліцах зь пісталетам, які адцягваў кішэню ягонага паліта. Я крыху супакоіўся, калі адзін з Мэлісіных сяброў паведаміў, што ён быў незараджаны, аднак трывожна было адчуваць, як гэты стары паўсюль за мной сочыць. У думках мы ўжо ня раз забівалі адзін аднаго на кожным скрыжаваньні. Што да мяне, дык мне было невыносна глядзець на гэты цяжкі рабы твар з панурым жывёльным згрэбам разьюшаных рысаў, размазаных па ім — невыносна было думаць пра яго дзікую блізкасьць зь ёю: яго кароткія потныя рукі, густа, як дзікабраз, зарослыя чорнай шчэцьцю. Гэтак цягнулася доўга, пакуль празь некалькі месяцаў між намі не зьявілася пачуцьцё незвычайнае блізкасьці. Мы ківалі і ўсьміхаліся адзін аднаму пры сустрэчы. Аднойчы, напаткаўшы яго ў бары, я амаль поўгадзіны стаяў побач зь ім; мы былі ўжо гатовыя загаварыць, толькі ніводзін чамусьці не наважваўся пачаць. У нас не было агульнае тэмы для размовы апрача Мэлісы. Адыходзячы, я глянуў на яго праз адно з высокіх люстэрак, ён нахіліў галаву й глядзеў у шклянку зь віном. Нешта ў ягоным выглядзе — няўклюднага вучанага цюленя, які змагаецца з чалавечымі эмоцыямі — уразіла мяне, і я ўпершыню зразумеў, што, мабыць, ён кахаў Мэлісу ня менш за мяне. Мне было шкада ягонае брыдкасьці й балючага неразуменьня, зь якім ён успрымаў такія нязвыклыя для яго пачуцьці, як рэўнасьць або страта пешчанай каханкі.

Ужо пасьля, калі выварочвалі ягоныя кішэні, я ўбачыў сярод рознага дробнага сьмецьця пустую бутэлечку ад парфумы з тых танных гатункаў, што ўжывала Мэліса; я забраў яе з сабою ў кватэру, дзе яна колькі месяцаў стаяла на каміне, пакуль Хамід ня выкінуў яе падчас вясновай прыборкі. Я ніколі не казаў пра гэта Мэлісе; але часта, калі я заставаўся адзін уначы, пакуль яна танчыла, а можа зь неабходнасьці й спала з сваімі абажальнікамі, я разглядаў тую бутэлечку, сумна й запальчыва думаючы пра жахлівае каханьне старога й мераючы яго з маім; а таксама, з спагадаю, адчуваючы смак роспачы, якая прымушае ўхапіцца за нязначную адрынутую рэч, усё яшчэ прасякнутую памяцьцю здрадніцы.

Я знайшоў Мэлісу, выкінутую на бераг нібы затанулая птушка, на пахмурным александрыйскім узьбярэжжы, з параненай плоцьцю....